Amazi yakoreshejwe ni umutungo udakwiye guteshwa agaciro

Ubutumwa butandukanye burimo gutambuka kuri uyu munsi mpuzamahanga wahariwe kwita ku mazi ni ubuhamagarira abatuye isi kwita ko gutunganya no gukoresha amazi yakoreshejwe  haba mu ngo no mu bigo mu rwego rw’ubuzima  n’ubukungu n’iterambere. Iyi nsanganyamatsiko ije mu gihe isi muri rusange iri ku gitutu cy’ingano y’amazi  akenewe irushaho kuzamuka  haba mu buhinzi, mu nganda n’ibindi  bikorwa by’iterambere.

Ibihugu byinshi bihugiye mu byo umuntu yakwita irushanwa mu iterambere nyamara iryo rushanwa niryo ririmo nyirabayazana wo kwandura kw’amazi aho ibishanga, imigezi, inzuzi n’ibiyaga byugarijwe n’amazi  yanduye akomoka mu bikorwa bya muntu nk’inganda, ibigo by’ubushabitsi ndetse no mu ngo z’abantu ku giti cyabo.

Mu bihugu  bituriye  ikibaya cy’uruzi rwa Nili iki kibazo  na cyo kirahari ndetse imikoreshereze iboneye y’amazi na Nili kimwe no guha abaturage amazi asukuye byagarutsweho mu  munsi wahariwe kwita ku ibungabungwa ry’amazi ya Nili wabereye Tanzaniya kuwa 22 Gashyantare uyu mwaka.

Gufata ingamba bigomba ariko gushingira ku bufatanye  bw’inzego zitandukanye zigira uruhare mu iterambere muri bi bihugu. Ibi  byongeye kugarukwaho  n’umuyobozi w’umuryango  uhuza ibihugu  bihuriye  ku kibaya cy’uruzi rwa Nili ( Nile Basin Discourse – NBD) , Dr. Nadir Mohammed Awad, ubwo yagezaga ijambo ku bitabiriye  umunsi mpuzamahanga wahariwe kwita ku ruzi rwa Nili. Uyu munsi  utegurwa n’urugaga rw’ibihugu  bihuriye kuri Nili (NBI).

Yagize ati “NBD yemera ko ishoramari rishingiye ku iterambere ndetse n’ubufatanye bw’ibihugu  bihuriye kuri Nili bizaganisha ku  musaruro ufatika mu  bijynye n’ingufu, kwihaza mu biribwa no kugira amazi asukuye.”

Uretse uyu muyobozi ubutumwa bwose bwatanzwe n’abafatanyaboikorwa  ndetse n’abahagarariye  ibihugu  barimo ba Minisitiri na ba ambasaderi bashimangiye iyi ngingo y’ubufatanye.

Ni ngombwa ariko kuzirikana ko guha ubuziranenge amazi yakoreshejwe ari imwe mu nzira zaziba icyuho  hagamijwe gufasha abaturage kubona amazi asukuye bakoresha mu kunywa, mu isukura ndetse n’ubuhinzi.

Gusa imbogamizi  igihari ni  ubushobozi bw’ibihugu mu  gushyiraho  ibikorwaremezo bifasha mu kongera gusukura amazi. Nko mu bihugu  bikennye kugeza ubu 8% ari byo byonyine bibasha gusukura amazi aba yakoreshejwe mu  nganda no mu bindi bigo by’ ubucuruzi.

Biracyakomereye  kandi abaturage kubona ibikoresho by’ibanze mu kuyungurura amazi bakoresheje mu ngo zabo.  N’ubwo uyu munsi hari ikibazo cy’amazi yanduye ni byiza ko tunatekereza ko ari twe soko yayo.

Mu bihugu  bihuriye  ku kibaya cy’uruzi rwa Nili ni ingenzi cyane ku gutekereza isukura ry’amazi yakoreshejwe hagamijwe  kurengera ubuzima bw’abantu n’ibiba mu mazi.

Imibare iherutse yavuye mu bushakashatsi bwa NBI  igaragaza ko  muri ibi bihugu hakenerwa nibura Metero cube miliyoni 12,900 mu nganda buri mwaka.

Gutunganya amazi avuye muri izi nganda rero  bikazasaba izindi ngufu mu kurengera ubuzima bw’abaturage ubu  babarirwa hejuru ya Miliyoni 257.

Uruhare rwa muntu mu kwanduza amazi nirukoreshwe mu kuyasukura

Gukoresha  uko bikwiye amazi dufite, kongera kuyatunganya ngo yongere akoreshwe   ni zimwe mu ngamba zafasha mu kuzamura umusaruro w’ubuhinzi ubu bukorwa n’abagera kuri 75% hamwe no kunganira imibereho  myiza y’abaturiye iki baya cy’uru ruzi rurerure ku isi.

Ibi bikozwe  uko bikwiye byakunganira kandi miliyari  82 ya Metero kibe zikoreshwa buri mwaka  mu  kuvomerera imyaka mu bihugu 11 bituriye iki kibaya cy’uruzi rwa Nili. Aha twibuke ko ku isi muri rusange nibura ubuso buhingwaho  buri hagati ya kilometero kare ibihumbi 40 na 60  byuhizwa amazi yanduye bikagira ingaruka ku bahinzi n’abarya ibihingwa byavomerewe hakoreshejwe ayo mazi.

Hari  bimwe byagombye gukorwa birimo kunoza ubukangurambaga  bugamije kwigisha abaturage kuva nu rwego rw’urugo  n’abandi  bafite aho bahurira n’iterambere  ibibi byo kwanduza amazi n’ingaruka bifite haba ku bantu ndetse n’ urusobe rw’ ibinyabuzima muri rusange.  bagombye guhera  ku ngo kandi bakigishwa uko batandukanya imyanda n’amazi yakoreshejwe n’ uburyo bamena imyanda ahabugenewe.

Isi by’ umwihariko ibihugu bihuriye kuri nili  ntibikwiye gutezuka  ku ihame ryo kurengera ibidukikije haterwa amashyamba  ku misozi no guca amaterasi yikora mu rwego rwo gutangira imyanda imanuka mu mazi  ivuye ku misozi, mu nganda n’ahandi igatwarwa n’ isuri ikarangirira mu mazi.

Kongera gutera amashyamba  no kurengera  inkombe z’ibyogogo, ibiyaga n’ imigezi  ni bimwe mu bishobora kandi kugabanya ubwandure bw’amazi y’ imigezi n’ ibiyaga  byacu.

Iki ni igitekerezo cya NIYIGABA Fidele, umukozi ushinzwe itangazamakuru  muri Nile Basin Discourse – NBD