Manda ya II ya Paul Kagame yageze ku ntego ze mu kurwanya ruswa,…UBUKANGURAMBAGA?

Nyuma yo kongera gutorerwa kuyobora u Rwanda muri Manda ya kabiri, Perezida Paul Kagame witegura kwiyamamariza manda ya gatatu y’imyaka irindwi hari byinshi yemereye Abanyarwanda ko azabagezaho mu myaka irindwi bikubiye mu cyiswe “Gahunda ya Guverinoma y’imyaka irindwi”.

Mu gihe habura amezi macye ngo manda ya kabiri ya Perezida Paul Kagame irangire, UM– USEKE uzajya ubagezaho inkuru zigaragaza ibyagezweho n’ibitaragezweho mubyo yemereye abaturage, dushingiye ku bipimo bihari.

Inkuru ya iheruka yagarutse ku ‘Inkingi ya mbere y’Imiyoborere myiza’, muri Porogaramu ya mbere y’IMIYOBORERE MYIZA.

Uyu munsi tugiye kureba kuri Porogaramu ya kabiri y’UBUKANGURAMBAGA muri iyi nkingi y’imiyoborere myiza.

Ingingo ya mbere kuri iyi Porogaram; Ni ugukangurira Abanyarwanda bose gufata neza umutungo wa Leta n’uwabo.

Mu rwego rwo gufata neza umutungo wa Leta hari amategeko yagiye ashyirwaho nk’arengera ibishanga, amashyamba, ubutaka bwa Leta n’indi mitungo cyane cyane itimukanwa. Aha, ariko Leta ikarenzaho no gukangurira abaturage gufata neza n’umutungo wabo bwite.

Ingingo ya kabiri; Ni ugukomeza kubaka Itorero ry’Igihugu kugera ku rwego rw’Akagari n’Umudugudu rigatoza abanyarwanda bose barengeje imyaka irindwi (7) gukunda Igihugu, bakagira ishema ryabo, bakacyitangira mu bikorwa bitabira UMURIMO, ubwangamugayo n’ubupfura, kwigirira ikizere, n’ubutwari mu mibereho ya buri munsi mu byo bakora.

Komisiyo y’Igihugu y’Itorero ry’Igihugu ivuga ko intego yo gutoza Intore kugera ku mudugudu yatangiye bihereye no ku bayobozi b’Umudugudu.

Ikusanyamibare rya Komisiyo y’Igihugu y’Itorero rishingiye ku nzego zose zitorezwamo rigaragaza ko hamaze gutozwa Abanyarwanda 1 098 599 kuva mu mwaka wa 2007 kugeza mu 2016.

Ingingo ya gatatu; Ni ukunoza gahunda yo kugeza ku baturarwanda b’ibyiciro binyuranye inyigisho ku burere mboneragihugu no kuri gahunda za Leta.

Ibi byagiye bikorwa binyuze mu itorero, itangazamakuru, inama, n’izindi nzira zinyuranye.

Ingingo ya kane; Ni ugutangiza ku buryo buhoraho gahunda yo gukorera Igihugu nibura umwaka umwe nta mushahara cyane cyane ku rubyiruko (National Service), kandi abanyarwanda bashishikarizwe umuco w’ubukorerabushake (volunteerism).

Aha, ntabwo iyi ngingo yagezweho ku gipimo cyo hejuru kuko amakuru ya Komisiyo y’Igihugu y’Itorere ari nayo ibishinzwe igaragaza ko kuva ‘national service’ zatangiriye ku banyeshuri basoje amashuri yisumbuye bakora urugerero mu gihe cy’amezi atandatu nyuma yo kuva mu itorero ry’igihugu.

Kugeza ubu ngo bamaze gukora mu byiciro bitatu, aho kimwe kiba gifite abasaga 50 000, ni ukuvuga ko abamaze kwitabira urugerero rw’amezi atandatu aho kuba umwaka wose, barengaho gato ibihumbi 150 gusa. Abanyarwanda bari munsi y’imya 35 bagera kuri 78%.

Ku birebana n’Ubukorerabushake byo, ngo hari imiryango ikorera ubushake ubu irimo kubarurwa mu gihugu hose, gusa umuco washakaga gushimangirwa muri gahunda ya Leta biragoye kwemeza ko washimangiwe.

Ingingo ya gatanu ni; Ugukangurira Abanyarwanda bose gukora umurimo unoze, gutanga no guhabwa serivisi nziza kandi zihuse, hashyirwaho ingamba zo kubigeraho; Igipimo cyo kwishimira imikorere y’inzego za Leta kikagera nibura kuri 80% (Citizens service satisfaction > 80%).

Muri iyi manda ya kabiri ya Perezida Kagame, hatangijwe gahunda zinyuranye, nk’ubukangurambaga bwiswe ‘Na yombi’, ndetse mu nzego za Leta n’iz’abikorera hagenda hinjizwamo ikoranabuhanga n’amabwiriza agamije kunoza imitangire ya Serivise.

Hagiyeho kandi ibipimo bisohoka muri raporo zinyuranye, bigaragaza uburyo abanyarwanda banyurwa na Serivise bahabwa.

Ubu wasaba Serivise zinyuranye ubinyujije ku Irembo, ibirego biratangirwa kuri internet ku gipimo cya 82.85 (Rwanda Governance Score Card 2017), ibyangombwa byo gutangira business cyangwa kubaka biratangirwa kuri internet kandi mu gihe gito, n’ibindi.

Raporo y’Ikigo cy’igihugu cy’imiyoborere (RGB) yitwa ‘Rwanda Governance Score Card’ ya 2016 igaragaza ko imitangire ya Serivise mu nzego z’ibanze iri ku gipimo cya 74.30%, imitangire ya Serivise mu nzego z’ubutabera kuri 75.75%, mu nzego Sosiyale 60.20%, naho mu nzego z’ubukungu kikaba 73.47%.

Citizen Report Card 2016 yo ikagaragaza ko muri rusange Abanyarwanda bishimiye Serivise bahabwa n’inzego zinyuranye bari ku kigero cya 67.7%.

Ingingo ya gatandatu; Ni ugukomeza gufasha Abanyarwanda guhangana n’ingaruka za Jenoside, no kurandura burundu ibisigisigi by’ingengabitekerezo yayo n’ibindi byose bishingiye ku macakubiri n’ivangura.

Aha, Guverinoma yashyizeho gahunda zinyuranye zo gufasha abacitse ku icumu rya Jenoside batishoboye zirimo kubatuza neza, kubarihira amashuri no kubavuza.

Hashyirwaho kandi gahunda zo gukomeza kwunga abanyarwanda nka ‘Ndi umunyarwanda’ n’izindi.

Gusa, kurandura burundu ibisigisigi by’ingengabitekerezo ya Jenoside ntibyakunze kuko hakiri ibyaha bifitanye isano na Jenoside bigaragara, ndetse ababiketsweho bagafatwa bagafungwa, abo bihamye bagahanwa.

Mu 2016, mu cyumweru cyo kwibuka abazize Jenoside yakorewe Abatutsi Polisi yataye muri yombi abakekwaho icyaha cy’ingengabitekerezo ya Jenoside barenga 40.

Mu gihe igipimo cy’ubumwe n’ubwiyunge bw’abanyarwanda cyavuye kuri 82.3% mu 2010, kikaba kiri kuri 87.11% mu 2016 nk’uko bigaragazwa na Raporo za RGB.

Mu mwaka wa 2013 wose abagera ku 180 bagaragaweho ingengabitekerezo ya Jenoside, mu 2014 baba 138, mu 2015 byarenze 170.

Ingingo ya ya karindwi; Ni ugukangurira abanyarwanda n’inzego za Leta kurwanya ruswa, akarengane, kumenya no guharanira uburenganzira bwa buri wese, u RWANDA rukaza mu bihugu 10 bya mbere mu kurwanya ruswa/corruption ku Isi;

Kuri iyi ngingo inzego zinyuranye nk’Urwego rw’Umuvunyi, Polisi ndetse n’inkiko zongerewe imbaraga mu bijyanye no gucukumbura ruswa n’akarengane.

Inzego nk’Inteko Ishinga Amategeko, ibiro bya Perezida wa Repubulika, ndetse na Perezida wa Repubulika ubwe batanga umusanzu mu gukemura ibibazo by’akarengane.

Ruswa ntawavuga ko yacitse, ariko yarushijeho gucibwa intege ku buryo abayirya n’abayitanga babikora bafite ubwoba.

Imiryango nka ‘Transparency International (TI)-Rwanda’, yakomeje kugenda ifasha Leta igatunga agatoki ahari ruswa cyane hakitabwaho, ntawakwirengagiza uruhare rwa TI-Rwanda mu kugaragaza ruswa iba mu gutanga ibyangombwa byo kubaka, muri Polisi yo mu muhanda, mu nzego z’ibanze n’ahandi.

Hakozwe byinshi, ariko intego yo kugera mu bihugu 10 ku isi mu kurwanya ruswa ntiyagezweho.

Raporo ya ‘Transparency International’ ya 2016 yarushyize ku mwanya wa 54 ku isi, n’uwa gatatu (3) muri Africa.

Kuva mu mwaka w’ingengo y’imari wa 2012/2013 kugera muwa 2015/2016, Urwego rw’Umuvunyi rwonyine rwakurikiranye Dosiye za ruswa zirenga 300, muri zo izirenga 200 zafatiwe imyanzuro, bigaragaza ko Leta yahagurukiye cyane ibyaha bya ruswa n’akarengane.

Ikibazo kiracyari ku bitwa “ibifi binini” banyereza umutungo wa Leta akenshi ntibikurikiranwe kubera ibimenyetso bicye.

Ingingo ya munani; Ni ugukomeza gukangurira abanyarwanda bose binyujijwe ku bayobozi b’inzego zose (Leta, Abikorera, Sosiyete Sivili, Amadini) ibijyanye n’Umuryango w’Ibihugu by’Afurika y’Iburasirazuba (by’umwihariko) n’indi miryango, bashishikarizwa gukorera ku isoko ryagutse, cyane cyane muri iki gihe u Rwanda rumaze kuba umunyamuryango wa “Commonwealth”.

Aha ntitwabashije kubona imibare, ariko Minisiteri yari iy’ubucuruzi n’inganda (MINICOM) yakunze kunenga abanyarwanda by’umwihariko abikorera ko batarafunguka ngo batangiye kujya gupiganwa ku isoko ry’Umuryango w’Ibihugu by’Afurika y’Iburasirazuba (EAC) ku gipimo cyo hejuru.

Nubwo inzira zifunguwe kujya mu bihugu byo mu karere ka ‘EAC’ bikaba bisaba irangamuntu gusa, Abanyarwanda baracyagenda buhoro cyane ku buryo bugaragara mu gushora imari cyangwa kubyaza umusaruro iri soko rigari ugereranyije n’abo muri Kenya na Uganda.
Mu cyumweru gitaha tuzabagezaho Porogaramu ya 4 igaruka ku ‘UMUTEKANO N’UBUSUGIRE BY’IGIHUGU’.

Vénuste KAMANZI
UM– USEKE.RW